Ядролық сынақтар жүргізу инфрақұрылымын жою. Дегелең тау сілемінің штольняларын жабу

4 жоба. 1996–1999 жж. Ядролық сынақтар жүргізу инфрақұрылымын жою. Дегелең тау сілемінің штольняларын жабу.

Ядролық қаруды сынау инфрақұрылымы мен салдарын жою жөніндегі кең ауқымды қызмет Қазақстан Республикасы мен Америка Құрама Штаттары арасындағы континентаралық баллистикалық зымырандардың шахталық ұшыру қондырғыларын, апатты жағдайлардың салдарын жоюға және жаппай қырып-жоятын қарудың таралуына жол бермеуге қатысты 1993 жылғы 13 желтоқсандағы ратификацияланған келісім шеңберінде, түзетулер мен ұзартуларды ескере отырып, (АҚШ пен Қазақстан арасындағы негіздемелік келісім) іске асырылатын ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі халықаралық шарттарды іске асыру шеңберінде 1993 жылы басталды. АҚШ Қорғаныс департаменті Ядролық қорғаныс агенттігін (қазір Қауіп-қауіптерді азайту жөніндегі қорғаныс агенттігі (DTRA) америкалық тараптан осы келісімді іске асыру жөніндегі атқарушы агент етіп тағайындады.

Қазақстан Республикасының Ғылым және жаңа технологиялар министрлігі (қазіргі – ҚР Энергетика министрлігі) тиісті өкілеттіктерге ие бола отырып, Қазақстан Республикасының Ұлттық ядролық орталығын Қазақстан Республикасы тарапынан осы бағдарламаның атқарушы агенті етіп тағайындады.

Айта кету керек, жұмыстың көп бөлігі ресейлік мамандардың қатысуымен жүргізілді. Ресейлік тарап Ресей Федерациясы Үкіметі мен Қазақстан Республикасы Үкіметі арасындағы «Бұрынғы Семей полигонының аумағында орналасқан «Колба» контейнерлері мен арнайы технологиялық жабдықтар туралы» 1997 жылғы 28 наурыздағы келісім («Колба» келісімі) шеңберінде жүргізілетін жұмыстарға қатысты.

Бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонындағы Дегелең тау сілемінің штольняларын сипаттау жұмыстарын 1995-1996 жылдары ҚР ҰЯО РМК жүргізді. «Дегелең» сынақ алаңында 209 ядролық сынақ жүргізілді. Штольнялардың жалпы саны – 181, оның ішінде 18 штольняда ядролық сынақ жүргізілген жоқ.

Жұмыстар радиациялық ахуалды бағалауды қоса алғанда, барлық штольняларды егжей-тегжейлі тексеруден басталды. Тексеру нәтижелерін талдау негізінде және жабу жұмыстарын орындайтын персоналдың қауіпсіздігін барынша қамтамасыз етуді ескере отырып, Дегелең тау сілемінің штольняларын жабу схемалары әзірленді. Әр штольня үшін оның жеке ерекшеліктерін ескере отырып, таңдалған әдістердің бірін (штольня порталын ішінен жару, штольня порталын сыртынан жару, бастырма зарядпен жару және бетон тығын) немесе олардың түрлі амалдарын қамтитын жобу әдістері әзірленді.

Штольняларды бетон тығын салу әдісімен жабу кезінде салынатын бетонның сапасына қосымша (тәуелсіз) бақылау жүргізілді.

Штольня порталдарын жою әдістері:

• бастырма заряд – 20;
• жоғарыдан шпурлар бұрғылау  – 60;
• штольняда шпурлар бұрғылау – 48;
• бетон тығын – 45;
• көлденең ұңғымалар – 11.

Штольня порталын жабудың әр кезеңі жарылыс жұмыстарының нәтижесінде пайда болған траншеяларды немесе шұңқырларды көмумен және беткі қабаттың табиғи рельефін қалпына келтірумен аяқталды.

Штольнялардың 181 порталын жабу жұмыстары, соның ішінде штольняларды жабудың радиоэкологиялық жағдайға әсерін қорытынды бағалау 1996-1999 жылдар аралығында жүргізілді. Штольняларды жабуды, эксперименттік жұмыстарды дайындау мен жүргізуді сол жерде DTRA техникалық менеджерлер командасының өкілдері қадағалап отырды, олар штольнялардың жабылуын, жұмыстар орындалған барлық кезеңде Дегелең тау сілеміндегі эксперименттерді дайындау мен жүргізуді бақылауды қамтамасыз етті.

Жұмыс кестелерін, сол кезеңде жабылған штольнялар порталдарының тізімін, жоба статусының егжей-тегжейлі сипаттамасын, жұмыс барысы мен туындаған  проблемаларды қамтитын істердің жай-күйі бойынша ай сайынғы есептер ҚР ҰЯО мамандары мен DTRA сарапшылары қатысқан жұмыс кездесулерінде талқыланды. Қажет болған кезде жоспардан тыс жұмыс кездесулері мен отырыстар өткізілді.

Осылайша, жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде Дегелең тау сілеміндегі 181 штольняның порталы толығымен жойылып, бітелді. Бұған қоса, химиялық жарылғыш материалдар жарылысының энергиясын пайдалана отырып, 3 сейсмикалық калибрлеу эксперименті жүргізілді.

2000 жылы ядролық сынақтар жүргізу инфрақұрылымын жою бағдарламасы толығымен аяқталды.